ظرفیتهای فرهنگی از دست رفته بالاده/ بخش دوم: بازیهای محلی/ پیشگفتار: زندگی چوپانی و مراقبت از گله ها در شرایط دشوار و صعب العبور کوهستان، نیاز به قدرت بدنی مناسب دارد و داشتن شجاعت در مقابله با دزدان و غارتگران اموال (از جمله دزدان گوسفندان و اسبان و …) و نیز حمله حیوانات درنده (خرس، ببر، پلنگ، گرگ و …)، پیمودن مسیرهای شیبدار کوهستانی در هر زمان نیاز جدّی هر کوهستان نشین بالادهی است که جز با داشتن تندرستی و نیروی بدنی کارآمد بدست نمی آید.

زندگی روستایی بالاده که در قدیم بر پایه کشاوری و دامداری شکل گرفته بوده، در زمان پس از دروی محصول (گندم و جو و عدس) و یا پس از رسیدن دامها از دشت مازندران به ییلاق بالاده و مناطق اطراف، فرصتهای زیادی را در اختیار مردمش قرار می داد که نیازمند برنامه ریزی و پُرکردن اوقات فراغت بوده است. بازیهای بومی و محلی و یا پرداختن به کشتی پهلوانی یکی از این راه ها بوده که طیف وسیعی از مردم، از کودک و نوجوان تا جوان و میانسال را در بر می گرفت و هر گروه سنی بازیهایی متناسب با شرایط روحی و بدنی خود را داشتند.

در سلسله مقاله هایی کوتاه، به پیگیری هر یک از مقوله های فرهنگی از دست رفته بالاده و منطقه دوسرشمار (روستاهای بالاده، پایین ده، تیله بن، قلعه، واوسرنو و میرافضل واوسر) می پردازم و امیدوارم دلسوزان فرهنگی دیارمان برای پربارتر شدن این مباحث کمک کرده و برای زنده کردن دوباره فرهنگ و سنتهای قدیمی تلاش کنند.

۲ .  بازیهای محلی و بومی فراموش شده

بازیهای بومی برای اهالی بالاده از دیرینه و پیشینه ای دراز برخوردار است. بازیهای بومی زاییده خرد جمعی و آرامش و شادی قومی هست که مردم به ویژه کودکان و نوجوانان را در زمانهای بیکاری پس از دروی محصول و یا انجام کارهای روزمره به نشاط و بازیافت توان از دست رفته به آنها برمی گرداند. اکنون به اجمال به چند بازی قدیمی از بالاده می پردازم:

۱ . کشتی پهلوانی: این ورزش از گذشته های دور در منطقه بالاده رواج داشته است و کشتی پهلوانی یکی از ورزشهای مورد توجه جوانان بالادهی بوده است که در یکصد سال اخیر در این منطقه رواج فراوانی داشت و پهلوانان بزرگی چون مرحوم روحِل (روح الله کاردگر که دارای آوازه ای بلند در منطقه بالاده و نیز شهرهای بهشهر، نکاء و ساری بود)، مرحوم سیف الله آزموده چهارده (پدر نگارنده)، مرحوم اکبر چهاردهی (متوفی به سال ۱۳۸۷ فرزند مرحوم مرتضی)، مرحوم مصطفی چهاردهی (متوفی بسال ۱۳۹۴) و اشاره کرد. در سال ۱۳۵۰، آقای اکبر چهاردهی یکی از پهلوانان کشتی آزاد در نکا و بهشهر، استان مازندران و حتی مقطع کشوری شده و دارای مقام ….

۲ . لِی لِه بازی leyle bazi : تعداد افراد لازم برای برپایی بازی:‌ ‌دو یا سه نفر/ زمین بازی: در سطحی هموار و با هفت خانه مربع شکل/ تخته سنگی به نام دسته کِل daste kel یا لی له سنگ  leyle sang. ابتدا فرد شروع کننده بازی، سنگ را در داخل خانه اول انداخته و از روی آن به صورت لی لی به داخل خانه دوم می پرد و خانه دوم و سوم را طی کرده و خود را به خانه چهارم میرساند. در خانه چهارم که توقفگاه است بایستی هر دو پای خود را  ….

۳ . میرکا بازی mirka bazi: یکی از متدوال ترین بازیها در بین کودکان و نوجوانان بالاده، میرکا بازی یعنی بازی با دانه های تسبیح بود. دو سه نفر (یا بیشتر) زمینی صاف را انتخاب کرده و در گوشه ای از آن (معمولاً کنار دیوار) چاله ای دایره ای شکل به قطر و عمق پنج سانتیمتر می کندند و اطرافش را از خاکها و علفها تمیز می کردند. مکانی در فاصله دو متری از چاله نشانه ای بعنوان جای پای انداختن میرکا مشخص می کردند. ابتدا شرط می کردند که در این بازی کسی کلک نزند (شُورتی نکند)، و بازی شروع می شد. در شروع بازی هر نفر باید تعداد مورد توافق میرکا را  ….

۴ . سلب یا سِرب بازی

۵ . کمربند بازی یا چِرن چِرن

 ۶ . دست کاشتی 

۷ . سر بَپِّرِستِن کا   

۸ . لی لی کا

۹ . آقوز بازی

۱۰ . خط در کُنِک

۱۱ . جابِد جابِد کا  

۱۲ . یِرِب به کینگِک        

۱۳ . هَف سنگ     

۱۴ . کاتِک بازی

۱۵ . جناق کَشی یا جناق بَشکیئِن

۱۶ . اینِگ را اونِگ را   

۱۷ . کِلاچ پَر

۱۸ . لال بازی

۱۹ . مُرکا

۲۰ . هُوردِه بُوردِه

۲۱ . شاه و وزیر بازی

۲۲ . رِسی رِسی

۲۳ . لِنگ کاشتی

۲۴ . مَمِه خارتو  

و ده ها بازی قدیمی دیگر که مجال بیان همه آنها در این گفتار نمی آید و نیازمند آوردن در کتابی جداگانه است که اگر شرایط آماده باشد امیدوارم بتوانم در آینده این بازیها را در قالب دانشنامه بالاده به چاپ در آورم.

نوشته: عین اله آزموده/ مدیر انجمن فرهنگی سادوای بالاده

…………………………………………………..

ظرفیتهای فرهنگی از دست رفته بالاده/ بخش نخست: باورها