جایگاه افراد باتجربه و پیشکسوت در آیات و روایات – نگارنده: صادقعلی توبه/ با سلام و احترام به مدیر سایت سادوا و با آرزوی توفیق روزافزون، به پیوست مطلبی با موضوعیت جایگاه افراد باتجربه و پیشکسوت به بهانه برگزاری مراسم نکوداشت بزرگان بالاده جهت استحضار و بهره برداری در صورت صلاحدید به حضورتان تقدیم می گردد . صاقعلی توبه.
بسم الله الرحمن الرحیم
جایگاه افراد باتجربه و پیشکسوت در آیات و روایات
نگارنده: صادقعلی توبه
پرسش : جایگاه افراد با تجربه و پیش کسوت در امور مختلف در آیات و روایات و نظریات بزرگان چیست؟ به این سوال دو پاسخ خواهم داد. یکی پاسخی کوتاه و دیگری مفصل.
ابتدا پاسخ اجمالی: پیشکسوتان، صاحبان تجربه، سالخوردگان و کهنسالان از جمله کسانی هستند که در میان تمام اقوام، ملل و تمدن ها گرامی و مورد تکریم و احترام اند. این موضوع در آموزه های دینی ما، اعم از آیات، روایات و سیره پیشوایان دین نیز پذیرفته شده است که در پاسخ تفصیلی به آن اشاره خواهد شد.
پاسخ تفصیلی: سابقه، پیشکسوتی، تجربه و … از اموری است که در میان تمام اقوام و ملل به رسمیت شناخته شده و طبیعی است که از این جهت پیشکسوتان و صاحبان تجارب و خدمات؛ به جهت خدماتی که به جوامع انسانی کرده اند و دارای تجاربی در عرصه های مختلف هستند، در نزد تمامی ملل دارای احترام و حقوقی هستند. این موضوع در آموزه های دینی ما، اعم از آیات قرآن، روایات و سیره پیشوایان دین نیز پذیرفته شده است و در این مقاله به جهت اختصار به نمونه هایی از آنها اشاره خواهیم کرد.
الف. آیات قرآن: در قرآن کریم در باره کسانی که پیش قدم در پذیرش اسلام بوده اند آمده است:
1. « وَ السَّابِقُونَ الْأَوَّلُونَ مِنَ الْمُهاجِرینَ وَ الْأَنْصارِ وَ الَّذینَ اتَّبَعُوهُمْ بِإِحْسانٍ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُمْ وَ رَضُوا عَنْه » ؛ [ توبه، 100 ] از آن گروه نخستین از مهاجرین و انصار که پیش قدم شدند و آنان که به نیکى از پىشان رفتند، خدا خشنود است و ایشان نیز از خدا خشنودند. برایشان بهشت هایى که در آنها نهرها جارى است و همیشه در آن جا خواهند بود، آماده کرده است. این است کامیابى بزرگ.
این آیه درباره پیشگامان در گرویدن به اسلام است، گرچه در باره شأن نزول آیه فوق، مفسران روایات متعددى نقل کردهاند که در واقع بیان مصداق و وجود خارجى آن است. در این آیه مسلمانان در سه گروه تقسیم شده اند:
1 . آنها که پیشگامان در اسلام و هجرت بودهاند: « وَ السَّابِقُونَ الْأَوَّلُونَ مِنَ الْمُهاجِرِینَ ».
2 . آنها که پیشگام در نصرت و یارى پیامبر (ص) و یاران مهاجرش بودند: « و الانصار ».
3 . آنها که بعد از این دو گروه آمدند و از برنامههاى آنها پیروى کردند، با انجام اعمال نیک، قبول اسلام، هجرت و نصرت آیین پیامبر اسلام (ص) به آنها پیوستند: « وَ الَّذِینَ اتَّبَعُوهُمْ بِإِحْسانٍ ».
قرآن پس از ذکر این گروه سهگانه می فرماید « هم خداوند از آنها راضى است و هم آنها از خدا راضى شده‌اند »
الف. « رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُمْ وَ رَضُوا عَنْهُ ». بنابراین، سبقت و پیشگامی در ایمان به پیامبر اسلام (ص) دلیل خشنودی خداوند است. [ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ج 8، ص 100- 101، دارالکتب الاسلامیة، تهران، چاپ اول، 1374ش. ]
ب. « …لا یَسْتَوی مِنْکُمْ مَنْ أَنْفَقَ مِنْ قَبْلِ الْفَتْحِ وَ قاتَلَ أُولئِکَ أَعْظَمُ دَرَجَةً مِنَ الَّذینَ أَنْفَقُوا مِنْ بَعْدُ وَ قاتَلُوا وَ کُلاًّ وَعَدَ اللَّهُ الْحُسْنى…» ؛ از میان شما آنان که پیش از فتح انفاق کرده و به جنگ رفته با آنان که بعد از فتح انفاق کردهاند و به جنگ رفتهاند برابر نیستند. درَجات آنان فراتر است [ سوره حدید، آیه 10]… .
از آنجا که انفاق در شرایط و احوال مختلف، ارزش هاى متفاوتى دارد، در جمله بعد مىافزاید آنهایى که قبل از “پیروزى” انفاق کردند و پیکار نمودند با کسانى که بعد از فتح این کار را انجام دادند مساوى نیستند: « لا یَسْتَوِی مِنْکُمْ مَنْ أَنْفَقَ مِنْ قَبْلِ الْفَتْحِ وَ قاتَلَ… ». لذا براى تأکید بیشتر مىافزاید این گروه مقامشان برتر و بالاتر از کسانى است که بعد از فتح انفاق کردند و جهاد نمودند: « أُولئِکَ أَعْظَمُ دَرَجَةً مِنَ الَّذِینَ أَنْفَقُوا مِنْ بَعْدُ وَ قاتَلُوا ».[ تفسیر نمونه، ج 23، ص 320]
پ. « یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا إِذا قیلَ لَکُمْ تَفَسَّحُوا فِی الْمَجالِسِ فَافْسَحُوا یَفْسَحِ اللَّهُ لَکُمْ وَ إِذا قیلَ انْشُزُوا فَانْشُزُوا یَرْفَعِ اللَّهُ الَّذینَ آمَنُوا مِنْکُمْ وَ الَّذینَ أُوتُوا الْعِلْمَ دَرَجاتٍ»؛ اى کسانى که ایمان آوردهاید، چون شما را گویند در مجالس جاى باز کنید، جاى باز کنید تا خدا در کار شما گشایش دهد و چون گویند که برخیزید، برخیزید. خدا آنهایى را که ایمان آوردهاند و کسانى را که دانش یافتهاند به درجاتى برافرازد، و خدا به کارهایى که مىکنید آگاه است. [ سوره مجادله، آیه 11 ].
« تَفَسَّحُوا » از ماده « فُسح » (بر وزن قفل) به معناى مکان وسیع است، بنابر این « تفسح » به معناى توسعه دادن و یکى از آداب مجلس است که وقتى تازه واردى داخل مىشود حاضران جمع و جور بنشینند و براى او جا باز کنند؛ چرا که گاه تازه واردها از شما براى نشستن سزاوارترند؛ به دلیل کهولت سن و یا احترام خاصى که دارند و … پیامبر اسلام (ص) در خطبه شعبانیه فرمود: « و قروا کبارکم… »؛ پیران و سالخوردگان خود را گرامی بدارید [ مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، ج 93، ص 356، مؤسسه الوفاء، بیروت، 1404 ]. حضرتش در جایی دیگر فرمودند: « من اجلال الله اجلال ذی الشیبة المسلم » [ کلینی، کافی، ج 2، ص 165، کتاب الایمان و الکفر، باب اجلال الکبیر، ج 1، دارالکتب الاسلامیة، تهران، 1365ش ].
احترام و تجلیل نسبت به مسلمانی پیر و سالخورده در حدّ احترام و تجلیل خداوند است. این جا است که باید حاضران ایثار کنند و این ادب اسلامى را رعایت نمایند، همان گونه که در شأن نزول این آیه آمده است؛ پیامبر (ص) به جمعى از کسانى که نزدیک او نشسته بودند دستور داد جاى خود را به جمعى از تازه واردان که از مجاهدان بدر بودند و از نظر علم و فضیلت بر دیگران برترى داشتند، بدهند [ رجوع کنید به تفسیر نمونه، ج 23، ص 439- 442]. اینها نمونه هایی از آیات قرآن در مقام تجلیل از افراد با سابقه و پیشکسوت و کهنسال است.
ب. روایات: در منابع روایی ما نیز در باره حرمت و احترام پیشکسوتان و افراد با سابقه روایاتی آمده است که به چند نمونه از آنها اشاره می شود:
1. از امام باقر (ع) نقل شده است: « مَنِ اسْتَنَّ بِسُنَّةِ عَدْلٍ فَاتُّبِعَ کَانَ لَهُ أَجْرُ مَنْ عَمِلَ بِهَا مِنْ غَیْرِ أَنْ یَنْتَقِصَ مِنْ أُجُورِهِمْ شَیْءٌ » کسی که سنت نیکویی به جای بگذارد و این سنت در جامعه پیروی شود، اجر و پاداش کسانی که به آن عمل می کنند برای او نوشته می شود، بدون آن که از پاداش آنان کاسته شود. [ حر عاملی، وسائل الشیعة، ج 16، ص 174، مؤسسه آل البیت، قم، 1409ق ].
2. « فَقَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ (ع): أَکْرِمُوا کَرِیمَ کُلِّ قَوْمٍ وَ إِنْ خَالَفَکُم » امیر مؤمنان (ع) فرمود: کریمان و بزرگوران هر ملت را گرامی بدارید، اگرچه مخالف شما باشند. [ نوری، میرزا حسین، مستدرک الوسائل، ج 8، ص 395، مؤسسه آل البیت، قم، 1408 ]
3. « قِیلَ لِأَبِی جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ الْبَاقِرِ (ع) إِنَّ النَّاسَ یَرْوُونَ عَنْ رَسُولِ اللَّهِ ص أَشْرَفُکُمْ فِی الْجَاهِلِیَّةِ أَشْرَفُکُمْ فِی الْإِسْلَامِ فَقَالَ صَدَقُوا وَ لَیْسَ حَیْثُ یَذْهَبُونَ کَانَ أَشْرَفُهُمْ فِی لْجَاهِلِیَّةِ أَسْخَاهُمْ نَفْساً وَ أَحْسَنُهُمْ خُلُقاً وَ أَحْفَظُهُمْ جِوَاراً وَ أَکَفُّهُمْ أَذىً فَأُولَئِکَ الَّذِینَ لَمَّا أَسْلَمُوا لَمْ یَزِدْهُمُ الْإِسْلَامُ إِلَّا خَیْرا »؛ به امام باقر (ع) گفته شد؛ مردم از رسول خدا نقل می کنند که با شرافت ترین در جاهلیت، با شرافت ترین در اسلام اند. حضرتش فرمود: درست می گویند، اما نه آن گونه که شما تصور می کنید. کسانی که در جاهلیت اهل سخاوت بودند، اخلاق نیکو داشتند، حقوق همسایگان را مراعات می کردند و از آزار و اذیت دیگران پرهیز می نمودند، اینان زمانی که اسلام آوردند، اسلام بر خیر و پاداش آنها افزود. [ مستدرک الوسائل، ج 8، ص 395 ]
4. « و قروا کبارکم یوقرکم صغارکم”؛ پیران و سالخوردگان خود را گرامی بدارید، تا مورد احترام کوچک ترها واقع شوید. [ تمیمی آمدی، عبد الواحد، غررالحکم و درر الکلم، ص 482، تهران، چاپ هشتم ]
5. « أملک الناس لسداد الرأی کل مجرب »؛ صاحبان تجربه، دارای رأی و نظر قوی تری هستند. [ غررالحکم و درر الکلم ، ص 444 ]
6. « عَنِ النَّبِیِّ (ص) أَنَّهُ قَالَ: تَجَافَوْا عَنْ عُقُوبَةِ ذَوِی الْمُرُوَّةِ مَا لَمْ یَقَعْ فِی حَدٍّ وَ إِذَا أَتَاکُمْ کَرِیمُ قَوْمٍ فَأَکْرِمُوهُ فَقِیلَ یَا رَسُولَ اللَّهِ مَنْ أَدَّبَکَ قَالَ أَدَّبَنِی رَبِّی » ؛ از عذاب صاحب مروت بگذرید تا هنگامی که به مرز حدّ شرعی نرسیده است و اگر انسان کریمی به سراغ شما آمد، گرامی اش بدارید. از حضرتش سؤال شد؛ ای رسول خدا از چه کسی این چنین ادب آموختی؟ فرمود: از پروردگارم. [ غررالحکم و درر الکلم ، ص 397 ]
تاریخ 30/10/1391 مشهد مقدس
………………………………………………………………….
سادوا : از جناب آقای حجت الاسلام صادقعلی توبه بالادهی که هم چون همیشه نسبت به موضوعات روستای بالاده و سایت سادوا احساس مسئولیت کرده و مطلب زیبایی را برای ما فرستاده اند و ما را از راهنمایی های خود بهره مند می گردانند، صمیمانه سپاسگزاریم و برای ایشان آرزوی توفیق و تندرستی داریم. مقاله ارزنده فوق در راستای برگزاری « همایش نکوداشت بزرگان بالاده » که در تابستان 1392 در این روستا برگزار خواهد شد، نوشته شده است و حاوی نکات مهمی در احترام و تکریم بزرگان از دیدگاه مذهب می باشد.
با سلام. مطلب جالب و زيبایی بود مخصوصا « امیر مؤمنان (ع) فرمود: کریمان و بزرگوران هر ملت را گرامی بدارید، اگرچه مخالف شما باشند.»
ولي جناب حجه الاسلام توبه! چرا بايد اين حرفها و جملات فقط گفته شوند و عملي نشود و شما و ما براي عملي شدن اين جملات وظيفه اي نداريم؟ آيا پيامبران و امامان ما هم نعوذبالله اينقدر بي تفاوت نسبت به عدم اجراي احکام بودند؟ پس تا زماني که که حرکتي و عملي نباشد حرف زيبا و روايات زيبا هم فقط زيبا هستند و بس …….
…………………………………………….
سادوا: با سلام. نوشتن و تحقیق همین مطلب جناب آقای توبه و برنامه سال آینده انجمن فرهنگی سادوا برای تکریم از بزرگان بالاده در راستای یادآوری این موضوع یعنی تکریم بزرگان می باشد و هر کسی موظف است خود شخصاً از بزرگان و پیشکسوتان حتی اگر شده از پدر و مادر خودش، قدردانی نماید تا من و تو و ما و شما و جامعه و همه و همه به این وظیفه عمل کرده باشیم.
باسلام و تحیات الهی
مقالعه جنابعالی را مطالعه کردم. ان شاء الله همواره بتوانیم در بسط و گسترش فرهنگ اسلامی تلاش و کوشش وافری داشته باشیم.
ارادتمند شما علی اصغر کاردگر بالادهی
سلام- ضمن تشکر از مقاله اي که نوشته بوديد و مطالبي که يادآوري کرديد. جناب حاج آقاي توبه مطالبي که فرموديد مواردي است که بايد واقعيت داشته باشد ولي متاسفانه در جامعه کنوني کاملاً موضوع کم رنگ و يا محو شده است و براي نسل امروزي اين موضوع ها فقط براي خواندن است نه عمل کردن. به نظر شما چرا در عصر حاضر به پيشکسوت کم لطفي و بي اعتنايي و به بزرگترها بي احترامي مي شود؟ بااحترام و تشکر از شما پيشکسوت و بزرگ محترم
مطالب بسيار ارزشمندي بود واقعاً ما هر چه داريم از همين افراد پيشکسوت و با تجربه است که متأسفانه جامعه هنوز قدرشان را آنطور که شايسته است، نميداند – ممنون از جناب آقاي توبه
فتبارک الله احسن لخالقين
رفتیم و پای بر سر دنیا گذاشتیم
کارِ جهان، به اهلِ جهان واگذاشتیم
ما را به آفتابِ فلک هم نیاز نیست
این شوخ دیده را به مسیحا گذاشتیم
بالای هفت پرده ی نیلی است جای ما
پا چون حباب بر سرِ دریا گذاشتیم
ما را بس است جلوه گه شاهدانِ قدس
” دنیا برای مردمِ دنیا گذاشتیم ”
کوتاه شد ز دامن ما دستِ حادثات
تا دست خود به گردنِ مینا گذاشتیم
شاهد که سرکشی نکند دل فریب نیست
فهمِ سخن به مردمِ دانا گذاشتیم
در جستجوی یار دلازار، کس نبود
این رسمِ تازه را به جهان ما گذاشتیم
ایمن ز دشمنیم که با دشمنیم دوست
بنیان زندگی به مدارا گذاشتیم
صد غنچه ی دل، از نفسِ ما شکفته شد
هر جا که چون نسیم سحر، پا گذاشتیم
ما شِکوه از کشاکش دوران نمی کنیم
موجیم و کارِ خویش به دریا گذاشتیم
از ما به روزگار حدیث وفا بس است
نگذاشتیم گر اثری، پا گذاشتیم
بودیم شمع محفلِ روشندلان
رفتیم و داغ خویش به دلها گذاشتیم
با توجه به مستندات ( آيات و روايات ) مطلب بسيار مفيدي بود. با تشکر از جناب آقاي توبه و آرزوي توفيق براي ايشان
نگارش چنين مقاله اي با اين موضوع بسيار مهم نشانگر علم بالا و منطق والاي نويسنده ي محترم آن است. انشالله که همه ما در راستاي منويات اين نگارش حرکت کنيم و احترام پيشکسوتان در هر زمينه اي به خصوص پيشکسوتان و بزرگان انقلاب اسلامي را ( از جمله … ) حفظ کنيم. از جناب حاج آقاي توبه نهايت تشکر و قدرداني را بخاطر نگارش اين مقاله داريم.
……………………………………………………
سادوا: يقيناً جناب توبه با توانمندي خود مقالات ديگري نيز براي سادوا خواهند نوشت تا همه ما از خواندن چنين مقاله هاي ارزشمندي بهره مند شويم.
حرمت بزرگان را نگه داشتن كاري بسيار ساده و در عين حال بسيار سخت و دشوار است و اميدواريم حرمت و شخصيت هيچكس بخاطر علايق و گرايشات سياسي ( كه شايد ما آن گرايشات را قبول نداشته باشيم ) مورد هتك قرار نگيرد.
با تشکر وافر از حجت الاسلام والمسلمین توبه که متن پرباری را نوشتند. به نظر من بسيار آموزنده بود. من همانا اعتقاد قلبي دارم که وجود بزرگان خود مزيد نعمت و روزي فراوان است. اميدوارم که جوانان ما فراموش نکنند که روزي آنها هم پير خواهند شد و اين آينه همچنان تکرار مي شود. با سپاس مجدد از جناب توبه و شما مدير توانمند سادوا.
با سلام
مقاله آموزنده و بسیار زیبایی بود از جناب آقای حجت السلام توبه صمیمانه تشکر میکنم
پیر شدن ، بخش مهمی از زندگی همه انسانهاست برخورد متکبرانه نسبت به بزرگان، ناسپاسي به نعمت الهي است
هر رفتاری که که امروز نسبت به بزرگان داشته باشیم در آینده همان رفتار را از جوانها دریافت خواهیم کرد… هر کس چیزی را درو میکند که کاشته است
با سلام خدمت مدیریت سایت وزین سادوا آقای آزموده؛
و تشکر وافر از حجت الاسلام والمسلمین توبه که متن پرباری را نوشتند تا جوانانی همچون من هدفشان برای شرکت در این نکوداشت از بزرگان بالاده اکثر شود. ( که أفعل تفضیل می باشد به معنای خیلی خیلی بیشتر ) ” و ممنون از شما مدیر توانای سادوا “
عالي بود
با سلام و تشکر از مسئولین سایت سادوا در ارائه نظرات کاربران، در خصوص مطلب جناب آقای توبه که با درایت و روان و لطیف نگاشته شده، میخواستم ضمن تشکر از زحمت ایشان در گردآوری این مطلب، حقیر هم حدیثی از پیامبر عظیم الشان اسلام ( ص ) نقل نمایم :
” وجود پیران سالخورده در بین شما باعث افزایش رحمت و لطف پروردگار و گسترش نعمت های الهی بر شماست . ”
پس بیائیم بیشتر از همشیه احترام آنها را نگهداشته و به نسل جوان مان این را منتقل کنیم. چه؛ اینکه آنها هم یک روز پیر خواهند شد. یادمان نرود یک زمانی دعای بزرگان برای ما این بود ” الهی پیر شی “.
والسلام.