نگاهی به واژه هسار و هسارچال در فرهنگ مازندران/ در دامنه جنوبی علم کوه در کلاردشت مازندران، منطقه‌ای بنام «حصارچال» وجود دارد. این پرسش برای کوهنوردان و پژوهشگران و زبان شناسان پیش می ‏آید که «حصارچال» به چه معناست؟ و چرا بخشی از  این نام، عربی و بخشی فارسی هست؟ چرا نامی غیرمازندرانی بر یک منطقه جغرافیایی مازندران نهاده شده است؟ آیا ممکن است نوشتن واژه «حصارچال» و معنی آن، که در فارسی رایج است از پایه نادرست باشد؟

 برای پاسخ به این پرسش‏ ها، نخست می باید شناخی از واژگان در زبان مازندرانی پیدا کنیم و با دانستن معنای واژگان بومی، آنگاه به سراغ «هسار» و «هسارچال» برویم.

استفاده از نام‌ها و واژه‌‌های تازی (عربی) برای نامگذاری یک زمین، آبادی، کوه و دشت و ‌… در ایران پس از یورش اعراب، به فرهنگ ما وارد شده است و واژه تازی «حصار» به معنای دیوار و سد، برای یک منطقه در مازندران نیز می‌ تواند مورد پژوهش و اندیشه قرار گیرد و پاسخی برایش پیدا کرد.

 به گمان من به عنوان یک مازندرانی که سال‏هاست در حوزه فرهنگی دیارم فعالیت دارم، واژه ترکیبی «حصارچال» به معنای «دیوارچاله»، واژه‏ ای نادرست می ‏باشد. زیرا واژه «هِسار» در زبان مردم مازندران، به معنای «شبنم یخ‌زده‌ در سحرگاه» می‌باشد و واژه « چال» به معنای زمینی است که در دامنه و شیب تند کوه، دارای شیب کم یا ملایم و مسطح باشد و به‌ معنی چاله (گودی کنده شده در زمین) نیست. بنابراین در باره واژه های هسار و هسارچال می توانم اینگونه بیان کنم که:

هسارچال به زمین کم شیب یا مسطح در دامنه شیب دار کوه گفته می‏ شود که دارای سبزه و پوشش گیاهی علفی بوده و شبنم روی علفهایش در سحرگاه یخ می‌ بندد.

در علم‌کوه که دومین قله بلند ایران پس از دماوند می باشد، حتی در بامدادان تابستان نیز دمای هوا به زیر صفر درجه ‏رسیده و آب و شبنم یخ می‌زند.

نمونه های دیگری از پسوند چال در زبان مازندرانی وجود دارد:

پلنگ‌ چال و کُلِک‌ چال (در شمال تهران، کُلِک یعنی گیاه خوشبوی گُلپر)، کَنگِل چال (جایی که کنگر بروید)، هَلی‌ چال (هلی: درخت آلوچه جنگلی)، پَلِم‌ چال (گیاه آختی)، توپپاچال (نوعی گیاه وحشی آشی)، و …

بنابراین بهترست «حصارچال» را «هِسارچال» بنویسیم تا هم یک واژه مازندرانی را بیشتر بشناسانیم و هم ذهن و چشم مردم به نوشتن این واژه عادت کند.

عین اله آزموده، مدیر انجمن فرهنگی سادوا بالاده (چهاردانگه، ساری)