آئین های عید نوروز در بالاده/ محمد آتنی مفرد/  همزمان با تمام ایرانیان، مردم بالاده نیز در جشن بهار شرکت کرده و آئین و مراسم خاص خود را اجرا میکنند. برخی از این مراسم به قبل از تحویل سال نو برمی گردد: خانه تکانی، ‌نظافت حیاط منزل و سفید کردن دیوار منزل با گِل سفید مخصوس منطقه، قبل از نوروز صورت میگیرد. (۱) در آخرین چهارشنبه سال آشی معروف به « گزنه آش » با سبزی مخصوص خود «گزنه‌» ‌پخته میشود (۲) و برای یادبود درگذشتگان است. درهنگام غروب آفتاب آخرین چهارشنبه سال، هر کس در جلوی خانه خود « چِلا » ( نوعی مشعل ‌) روشن می کند.

بخشی از مراسم نوروز در هنگام تحویل سال می باشد . در بالاده رسم بر این است که هنگام تحویل سال همه اعضای خانواده باید در داخل منزل باشند و یک نفر را به عنوان «مادرومِه» ( madromeh ) انتخاب می کنند که قدمش برای آن خانواده خوش یمن است. به آغاز تحویل سال، مادرومه با سبزه و آب و قرآن وارد منزل میشود و اعضای خانواده با خوش و بش و دادن عیدی از او استقبال می کنند. بعد از آمدن مادرومه به درون خانه ، افراد می توانند به بیرون خانه رفته و یا وارد شوند. مادرومه را معمولاً از فرزندان خردسال خانواده و یا از سادات محل انتخاب میکنند و بعد از تحویل سال ، پول و یا خلعتی به او انعام میدهند .

در روز عید سفره ای در داخل «گَت خانه یا بالاخانه» (اتاق پذیرایی که مخصوص میهمان است) انداخته میشود و علاوه بر هفت سین، انواع حلوای محلی «آرد حِلوا یا اِماچ حلوا» (ترکیبی از آرد گندم  و روغن)،‌ «دونِه حِلوا» (‌ترکیبی از آرد برنج و روغن )،‌ «آقوز حِلوا» (ترکیبی از پودر گردو  و آرد)، « الچِه نون» (کلوچه محلی و ترکیبی از شیر، شکر و روغن)، «کِماچ» (ترکیبی از شیر، شکر، تخم مرغ، آرد برنج، روغن)، تخم مرغ آب پز رنگ کرده و خشکبار مثل سنجد، نخود و کشمش، انجیر خشک، پسته، بادام و دیگر آجیلها را قرار میدهند.

بعد از تحویل سال، دید و بازدیدها آغاز میشود. اهالی بالاده که معمولاً تعدادشان در فصل زمستان و « موقع سال تحویل » تا پانزده خانوار بیشتر نیست ابتدا منزل مرحوم سیدمیرتراب ساداتی (پدر آقای سیدحسین ساداتی) و یا منزل مرحوم سید محمد صباغ جمع میشوند (۳) و به دو دسته مردها و زنها تقسیم شده و «عَئید گردِش» (‌دید و بازدید) را شروع می کنند و به طور دسته جمعی به تمام منازل سر میزنند و در هر خانه با حلوا و شیرینی و کماچ پذیرایی شده و عید را به همدیگر تبریک میگویند:

«عَئید مِوارک»

‌«با هزار سال و ماه»   

«با کربلاء مُعلا»   

«ایشالله با زیارت فاطمه زهرا (س)»

«با پِسرزن عئید بَئیرین»  

«با عاروس عئید بَئیرین»  

«با فلانی عئید بئیرین»  (نام فرزندان و نزدیکانی که در غربت هستند را میگویند)

اگر در طول سال گذشته کسی از بالاده به رحمت خدا رفته باشد،‌ مردم به صورت گروهی به خانه اش می روند و به بازماندگان «سر سلامت وا» می گویند و بر سر سفره عیدشان (که فقط خرما و حلوا و میوه است) فاتحه قرائت می کنند.

معمولاً‌ سفره عید تا چند روز بعد از نوروز پهن است و اهالی روستاهای مجاور (‌ قلعه – پایین ده و تیله بن و واوسر) نیز به دیدن اهالی بالاده می آیند و یا اهالی بالاده به دیدار اهالی این روستاها میروند.

محمد آتنی مفرد/ آموزگار دبستان بالاده / ۱۴ اسفند ۱۳۷۸

(دریافت تلفنی این مطلب از بالاده: ساعت ۱۴ و۲۰ بعدازظهر سه شنبه ۱۳ اسفند ۱۳۸۷). این مقاله پیشتر در وبلاگ سادوای بالاده منتشر شده بود. http://www.sadva.blogfa.com/post-116.aspx

 پانوشت:

۱ . در فصل تابستان گل و خاک سفید را از گِل چارون « نوک پشت» واقع در کوه چهارنو تهیه می کنند که از جنس تالک و بسیار سفید و درخشنده و نرم بوده و نیم کیلو از این گل می توانید برای سفید کردن بیش از ۵۰ متر مربع دیوار خانه کافی باشد و گِلهای زرد و اُکر را از گل چارون های اطراف روستا بدست می آورند و با حل کردن گِل در آب و با آغشته کردن تکه ای پارچه به آن، دیوار ها را « دست ایندو » (گل اندود) می کنند.

گِل چارون = چاله ای که از آن نوعی خاک رس رنگی بدست می آید.

۲٫ گزنه گیاهی است یک ساله که در نواحی کوهستانی و جنگلی منطقه به فراوانی می روید. گزنه دارای خواصی چون تصفیه کننده خون، ادرار آور، صفرابُر، مخدر و التیام بخش است.

۳ . اهالی بالاده بخاطر احترامی که برای خاندان سادات ( نوادگان پیامبر صل الله ) قایل هستند، ابتدا به دیدن این دو خانواده که منزلشان در «چشمه سر» واقع است ، می روند.