خانه قدیمی مِلامَمِّدی/ محبوب توبه بالادهی/ به گفته یکی از اهالی بالاده، سال ها قبل پیرمردی که پروفسور سازه و ساختمان در ایران بود، گذرش به بالاده افتاد و از کنار دکل مخابرات در آیش‏سر و با دوربین، تک‏ تک خانه های سنتی بالاده را زیر نگاه تیزبین‏ اش برد و تنها منزلی را که نظرش را جلب کرد خانه مِلامَمِّدی (مُلا محمدمهدی توبه بالادهی/ معروف به مِلامَمِّدی و مِل مَمِّدی) بود. اما افسوسِ پروفسور برای نصب شیروانی بر سقف خانه با ایرانیت بود که چرا هویت و اصالت این بنای قدیمی و زیبا با مصالح جدید از بین برده شد و ای کاش این کار اتفاق نمی افتاد. در اینجا می خواهم تاریخچه و نحوه ساخت این بنا را که از پدرم (زنده یاد حاج کریم توبه فرزند ملا ممدی) شنیدم را بازگو کنم.

حاج روح الله (فرزند حاج حسین، فرزند محمدعلی، فرزند ابراهیم) از بزرگان مالدار و سرشناس بالاده در دوره قاجار بود و دارای دو همسر. فرزندان همسر اولش صفیه معروف به پیر صفیه؛ چهار پسر و سه دختر بنام های عبدالله، ولی، علی (معروف به مُلاعلی)، خدیجه و لیلا (که لیلا مادربزرگ مادری من بود). همسر دوم حاج روح الله سیدفاطمه بود که مِلاممدی و ربابه فرزندانش بودند. سیدفاطمه خاله ‏ی مرحوم میرمسیب ساداتی معروف به مسیب ریش بود و مِل ممدی و میرمسیب با هم پسر خاله هستند.

پس از درگذشت حاج روح الله، خانه سرای او به پسر کوچکش مِل ممدی رسید و مِلا هم با خرید زمین کناری اش از یکی از سادات بالاده، ساخت بنایی نو را در کنار منزل پدری اش شروع کرد اما صخره های سنگی اطراف خانه، مانعی بزرگ و برداشتن آن نیزبا امکانات آن روزگار که شامل کلنگ و دیلم و پتک و نیروی کارگر بود، بسیارهزینه بر بود. به تازگی دینامیت وارد ایران شده بود در راهسازی و معادن ایران کاربرد پیدا کرده بود. در هر صورت مِلا تصمیم خود را گرفته بود و با آوردن متخصین انفجار دینامیت، آن صخره ها را شکافت و محل ساخت بنا آماده شد.

موقعیت خانه مِلاممدی در بالاده قدیم/ عکس: مرحوم میرشاهب ساداتی/ سال ۱۳۵۹

پیش از انفجار دینامیت، به مردم بالاده آگاهی داده می شد که مراقب باشند و از خانه هایشان بیرون نیایند تا بر اثر پرتاب سنگ های ریز و درشت، حادثه ای برایشان پیش نیاید. خلاصه مِل ممدی با تحمل سختی های زیاد و صرف زمانی طولانی و هزینه ای در خور، محل بنا را از دل سنگ ها بیرون آورده و هموار و آماده کرد و با آوردن استادکار معمار از روستای «تویِه دِروار» (در ۳۰  کیلومتری شرق بالاده در استان سمنان امروزی) و با همیاری مردم بالاده ساخت خانه را شروع کرد.

در ساخت خانه از سنگ و خشت و چینه کاهگِلی (ترکیبی از گِل رُس و نِنگه یا تکه های کاه ورز داده شده) به عنوان ملات بین سنگ ها استفاده شد که مصالح بومی منطقه بوده و سنگ های بدست آمده از انفجار صخره ها نیز تماماً در بنا به کار رفت. برای درست کردن ملات کاهگل و چینه، از آب چشمه کِلاگر استفاده شده بود. همچنین خشت ها را در زمین کشاورزی معروف به «دِرازی» (در سمت غربی دبستان شهید دستغیب فعلی بالاده) درست می کردند و پس از خشک شدن در آفتاب، با اسب به محل ساخت بنا می بردند.

خانه مِلاممدی پس از زدن سقف ایرانیتی/ عکس: محبوب توبه (نوه اش)/ سال ۱۳۹۸

پی بنا از زیر صخره ها تا کف خانه، حدود دو و نیم متر است. ارتفاع سقف خانه از کف حدود سه متر و ضخامت دیوارها ۸۵ سانتیمتر تا یک متر است. خانه دارای چهار اتاق قطاری (در یک ردیف) که برخی اتاق ها با درهای دو لته ای چوبی به یکدیگر راه دارند و یک واحد نیز به عنوان زیرانباری می باشد. هر اتاق دارای تعدای تاکو (یا طاقچه دیواری) با فرورفتگی ۵۰ تا ۶۰ سانتیمتر است. اتاق ها دارای درهای چوبی و نیز پنجره ای چوبی می باشند تا نور اتاق ها را در روزهای تابستان تامین کرده و باعث ورود هوای تمیز به داخل خانه شود. بام خانه، کاهگِلی بود و تمامی تیرک (پِلوِر)های سقف (چوب های کلفت سقف) و تخته های بین پلورها (پَردی) از درختان محکم جنگلی ارتفاعات کوه چهارنو (در ۵ کیلومتری جنوب بالاده) برداشت و توسط استادکاران نجار پرداخت شده است. پِلورها توسط سیدحاج میرآقا (که شغلش بریدن درختان و استخراج چوب برای خانه های مردم بود) با اسب و قاطر به بالاده آورد شد و تمام پَردی ها نیز توسط زنان و مردان بالاده با دوش و اسب و قاطر و الاغ آن هم بدون گرفتن دستمزد آورده شد. نمای داخلی خانه کاهگل با روکش خاک ِ سفید است. تمام قسمت جلوی خانه به عرض ۱۲۰ سانتیمتر ایوان سراسری دارد. سرانجام پس از چند ماه تلاش همه اهالی بالاده، این خانه زیبا ساخته شد.

بخشی از شومینه و نمای داخلی خانه مِلاممدی/ عکس: محبوب توبه (نوه اش)/ سال ۱۳۹۸

اکنون این بنا پس از ۱۰۰ سال، همچنان پا برجا و یکی از خانه های قدیمی و بجا مانده از معماری کهن و زیبای بالاده است که می تواند مورد پژوهش معماران و دانشجویان رشته معماری قرار گیرد. در دهه گذشته، ورثه مِلاممدی خانه را به دو قسمت تقسیم کردند و با کمک یکدیگر سقف آنرا با ایرانیت پوشاندند تا در برابر باران و برف سنگین در امان باشد.

بخشی از نمای داخلی خانه مِلاممدی/ عکس: محبوب توبه (نوه اش)/ سال ۱۳۹۸

آری! آباء و اجداد ما اینگونه مهربانانه در کنار هم بودند و در ساخت منزل، در شادی و غم، در کار کشاورزی و دامداری، در ساخت خانه و در همه کارها در کنار هم بودند و واژه ی «هاوِست» در زبان مردم بالاده نیز به معنای همکاری و همگرایی در کارهاست که امروزه دیگر کاربردش را از دست داده است.

نوشته: محبوب توبه بالادهی (فرزند زنده یاد حاج کریم و نوه ملاممدی)

بانویسی، ویرایش و توضیحات اضافی: عین اله آزموده/ خرداد ۱۴۰۰

سادوا: توضیح اضافی در باره کِلاگِر:

چشمه کِلاگِر در دامنه جنوب غربی قله شاهدژ و در شمال غربی بالاده جاریست،  در روزگار گذشته آب آن از طریق جوبی به عرض ۴۰ و عمق ۵۰ تا ۶۰ سانتیمتر با روپوش تخته سنگی و از فاصله دو و نیم کیلومتری به بالاده و منطقه خرچِرا آورده شده بود. خَرچِرا کمی پایین تر از جایی که الان منبع آب و صخره ای است و چند درخت بید کهنسال نیز آنجا وجود داشت، هست که چند سال پیش درختان بید خشک و بریده شدند (در عکس سیاه و سفید، درختان خرچرا در بالای خانه ملاممدی دیده می شود). زنان بالادهی که اطراف خرچرا ساکن بودند بخاطر دوری از چشمه ‏سر، ظرف ها، لباس ها و نمدهای منزل را در آنجا شسته و روی صخره ها می گذاشتند تا خشک شود. آثار آن صخره های بزرگ که حدود چند هزار متر مربع از بستر زمین بالاده را پوشانده، هنوز در کنار درب ورودی حیاط مِل ممدی پا بر جاست و در ادامه به سمت شرق تا جلوی منزل مرحوم کِل ولی دهبندی و «حُسِنیگـگِه» و سپس تا جلوی منزل مرحوم حاج عبدالله دهبندی (فرزند مرحوم حاج حسن) و در قسمت پایین تر نیز تا ساختمان حسینیه فعلی کشیده شده است. در سال ۱۳۵۸ مردم آب چشمه کلاگر را با لوله فلزی به منبع فعلی آب در شمال بالاده آوردند تا برای آشامیدن مورد استفاده قرار گیرد.

authorنوشته: انجمن فرهنگی سادوا dateتاريخ : ۲۷ خرداد ۱۴۰۰
entry نظرات دیگران در مورد این مطلب
محمدرضا محمدزاده گفت

با سلام و خسته نباشید
بسیار مطلب خوبی بود
ممنون از زحماتتون

انجمن فرهنگی سادوا گفت

شمه خانابدون جناب محمدزاده عزیز٫