مراسم تیر ماه سیزده  یا سیزده شو در چهاردانگه/ جشن تیرگان یا لال شو/ نویسنده: سیدعقیل ساداتی/ از زمان های خیلی  قدیم تا حدود ۲۰ سال پیش مراسم  کهن تیر ما سیزده بخش چهاردانگه ساری در خانه های با صفا و ساده ی روستاییان بر پا می شد که متاسفانه چند سالی است این جشن معنوی و ملی در حال فراموش شدن است. مردم روستاهای چهاردانگه مثل جاهای دیگر مازندران شب ۱۵ آبان ماه هر سال را « شب تیر ما سیزده » یا شب قوس یا جشن تیرگان در فرهنگ طبرستان در ایام قدیم دانسته و در این شب، مراسمی خاص همراه با شور و شعور اجتماعی و سپاسگزاری به درگاه ایزد منان بر پا می کردند.

شب ۱۵ آبان ماه، شب آغاز سرما، که شب قوس یا همان آغاز سرمای زمستانی می باشد در نظر مردم مازندران دارای احترام خاصی بوده و مردم معتقدند که سرمای قوس باعث از  بین رفتن آفات باغات و درختان می گردد و حتی آب سرد پاییزی را در باغها و مزارع خود رها می کردند تا اینکه از سرما، آفات زمین ها و درختان از بین برود و این شب در فرهنگ طبری به داستان آرش کمانگیر هم مربوط می شود.

 از جهت دیگر ۱۵ آبان ماه یا همان شب تیر ماه سیزده  زمانی است که اهالی از شخم زدن زمین های کشاورزی در فصل پاییز راحت می شدند به عبارتی دیگر کار شخم و کاشت پاییزه به پایان می رسید و به پاس اینکه کارهای کشاورزی را به خوبی انجام داده اند و علوفه های زمستانی را جمع و جور نمودند، شبی را دور هم جمع می شدند و با شادی و خوشی سپری می کردند. اکنون نیز پیران منطقه خاطرات شیرین و جالبی از این شب در اذهان خود دارند که باید همت گردد این مراسم که سرشار از شعور و معرفت ملی و مذهبی بوده و است فراموش نگردد و حتی تقویت شده و ادامه پیدا کند.

 رسم های جالب  شب تیر ما سیزده:

1. غروب روز  ۱۴ آبان ماه هر خانواده مقداری غذا (نان و حلوا، خرما، برنج، آش) برای اموات خود اطعام می کردند و شاید الان هم هنوز چنین رسمی ادامه داشته باشند.
2.  مثل غروب شب های چله و اعیاد فطر و غدیر و نوروز به زیارت اهل قبور و امامزاده می رفتند و می روند.
3.  شب تیر ما سیزده تمام اهل خانواده حتماً به حمام رفته و لباس نو و تمیز می پوشیدند.
4.  بزرگان هر محل در این شب به خانواده های مصیبت دیده در یک سال گذشته که عزیزانی را از دست داده اند، سر زده و از آنان دلجویی و «سر سلامت باد» می گفتند.
5.  هر خانه در این شب علاوه بر شام خوب و بسیار لذیذ، سفره ای از حلوا، انار، سنجد، سیب، پرتقال و گردو … برای «شب چره» آماده می کردند.
6.  بسیاری از قول و قرارهای عمومی و اجتماعی و خصوصی در این شب عنوان و تصمیم گیری می شد و در این شب از طرف خانواده ی داماد هدیه ای بعنوان سیزده ای که شامل لباس و وسایل شخصی عروس و مقداری خوردنی مثل حلوا و شیرینی و … همرا با جشن و سر و صدای عروسی ( شواش ) به خانه عروس برده می شد.
7.  بسیاری از قراردادهای کارگری و چوپانی در این شب بسته می شده و حتی مبداء تاریخ قرارداد چوپانی که معروف به «قراری» است، تعیین می شد.  البته ۱۵ مرداد ماه را نوروز ماه می دانند که به زمان قراری چوپانان هم مشهور است.

اجرای مراسم لال بازی: در این شب عده ای از جوانان و میانسالان هر محل جمع شده و رسم کهن لال بازی را اجرا می کردند. این رسم به شرح زیر اجرا می شد : یک نفر مرد و معتمد و از هر لحاظ مورد اطمینان صورت خود را با پارچه پوشانده به طوری که شناخته نشود با یک چوب بلند بنام روشا (ترکه) به همراه عده ای با خواندن سرود و اشعار مخصوص این شب به در خانه ها می رفتند و جوان ترهای خانه و مجردین را به آرامی با چوپ می زدند تا اینکه به قول خودشان بخت شان باز شود و این ترکه ها را شگون (شگوم) می دانند و از هر خانه مقداری نقل و آجیل و مواد خوردنی جمع می کردند. این مراسم واقعاً یک شور و هیجانی خاص در محل و خانه ها به وجود می آورد. این گروه پس از پایان مراسم در یک خانه ای جمع می شدند و کتک بازی ( کاتک) می کردند و مواد جمع شده را بین خود تقسیم می نمودند و با شور و شادی این شب را سپری می کردند.

 بخشی از سرود لال بازی که در شب تیر ما سیزده خوانده می شد:

 لال انه لال انه / لال انه لال انه

 پائـیز شونه باهار انه

 لال انه لال انه / لال انه لال انه

گوسپن وره مار انه /  گو گوک مار انه

 لال انه لال انه

 اسب با کاره مارانه /  سرما شونه باهار انه

لال انه لال انه

گندم صد خوار انه / جو هم بار  بار انه

لال انه لال انه

شتر کاره مار انه / بلبل سر دار انه

لال انه لال انه  ………

 این اشعار بصورت دسته جمعی با آهنگ خاص در حیاط خانه ها خوانده می شد و شخصی به عنوان لال مار با پوشاندن چهره خود وارد خانه ها می شد و شروع به زدن افراد می کرد تا اینکه مادر خانه مقداری وسایل خوارکی به مسئول آنان می داد و ….

 این مراسم اگر چه یک بازی یا یک سرگرمی قدیمی و چند ساعته است ولی به نظر اینجانب که خود شاهد چند مورد از اجرای آن بودم از  شور و شعور و معرفت اجتماعی بالایی برخوردار است. در تمام مراحل این سنت قدیمی دعا و سلامتی و کسب درآمد حلال و شکر گزاری از ایزد منان به چشم می خورد. به ویژه زمانی که گروه به در خانه ها می روند، تمام کینه و کدورت های قبلی را کنار می گذارند و برای اهل آن خانه طلب سلامتی و درآمد مالی و معنوی می کنند. این مراسم سنتی در گذشته طوری اجرا می شد که بزرگان هر خانه ای که غم و مصیبت دیده بودند این عمل را خوش یمنی قلمداد کرده و آرزو می کردند که شادی و نشاط به خانه ی آنها بر گردد .

 در پایان از خداوند متعال برای همه ی انسانها آرزوی سلامتی و خوشبختی دارم و امید دارم که این گونه رسم های بومی مازندرانی هر چه بهتر و بیشتر پایدار بماند و از دوستانی درخواست می کنم تا پاسدار هر رسم سالم و سازنده ی فرهنگی خود باشند.

نقل از سایت : پایگاه خبری چهاردانگه نیوز