کال سنگ، ابزاری چند کاره/ در زبان مازندرانی به کال سنگ، کِل سنگ و کِلاف سنگ و در فارسی به آن فَلاخَن یا فلاخان، کلاسنگ و کلماسنگ و دستاسنگ می‌گویند. کال‌سنگ وسیله ای برای پرتاب کردن سنگ‌های کوچک و گرد به اندازه یک سیب متوسط است که در گذشته‌های نه چندان دور مورد استفاده چوپانان و کشاورزان، دشت‏بانان و شب‌پاها قرار می‌گرفت. همچنین در روزگار قدیم یک ابزار جنگی برای پرتاب سنگ از فاصله دور به سوی دشمن بود. خاستگاه پیدایش و ساخت اولیه کال‏سنگ در جهان به درستی معلوم نیست اما از دوره نوسنگی در مناطق مدیترانه کاربرد داشته ‌است (دوران نوسنگی در ایران تقریباً از ۱۰۰۰۰ سال پیش آغاز شد و تا حدود ۵۲۰۰ سال پیش ادامه می‌یابد). هومر نویسنده معروف یونانی در آثارش به فلاخن اشاره کرده‌ است. سپاه اردشیر هخامنشی در جنگ با یونانیان از فلاخن‌انداز استفاده کرده و آسیب زیادی به یونانی‏‏ ها زدند. جامی شاعر نامدار ایرانی در باره فلاخن این شعر را سروده است:

که بستند از برایش یک فلاخن        نخستین خوانَد استادان پُر فن.

کال‌سنگ از دو دسته‌ی پشمی و یک سنگ‌دان در وسط تشکیل شده است و با پشم گوسفند و بز بافته می‌شود و اندازه هر دسته، بستگی به طول دست فرد تا ۷۵ سانتیمتر هست. جای سنگ‌دان نیز به عرض حدود ۷ سانتیمتر و طول ۱۵ سانتیمتر و در راستای دو دسته می‌باشد. سنگ دان می تواند از جنس چرم نیز باشد.

در روزگار قدیم یکی از آموزش‌های کاربردی برای چوپانان نوجوان که به آنها «تَکو» می‌گفتند، پرتاب کردن سنگ با کال‌سنگ بود و معمولا چیزی مانند مترسک یا سنگی به اندازه نیم‌تنه انسان را در فاصله ای مناسب (۲۵ تا ۱۰۰ متری) قرار می‌دادند و به سویش نشانه می‌گرفتند.

برای شلیک با کال‌سنگ، یک سنگ گرد به اندازه یک سیب متوسط یا کوچکتر را درون سنگ‌دان قرار داده و یک دسته را که بصورت حلقه هست، دور مچ دست بسته و دسته دیگر را که حلقه نیست بین انگشت شست و سبابه و کف دست می‌دهند. ابتدا کال‌سنگ را چند بار دور سر می‌چرخانند تا بر اساس قانون فیزیک ِ گریز از مرکز، شتاب بگیرد. سپس در زمانی مناسب دسته‌ای که با انگشتان گرفته شده را رها کرده و سنگ با شتابی بسیار زیاد از کال سنگ جدا شده و با سرعتی حدود ۱۰۰ متر بر ثانیه به سوی هدف می‌رود. طول پرتاب، بستگی به قدرت بازوی فرد، اندازه‌ی طول دسته کال‌سنگ و اندازه سنگ و میزان شتاب‌گیری آن دارد و اگر از جای بلند‌تری به سوی پایین دست پرتاب شود تا ۵۰۰ متر هم می‌رود.

از کال‌سنگ برای برگرداندن و جمع کردن و هدایت گله گوسفند (برخورد سنگ با زمین و بوته‏ ها و ایجاد صدا و ترسیدن گله)، فراری دادن حیوانات درنده مانند پلنگ و گرگ و خرس و شغال و … و یا فراری دادن دزدان و دشمنان بکار می‌رود. برخورد سنگ کال‏سنگ به سر هر انسان و حیوانی، باعث مرگ آنی می‌شود. روایت شده است که در دهه سی خورشیدی (سده ۱۴) چوپانی در روستای بالاده (بخش چهاردانگه ساری) در زیر نور ماه، پلنگی را که شب‏ هنگام روی تخته سنگی بر سر راهش نشسته بود را با کال سنگ زد و آن حیوان را کشت.

این داستان را در سایت سادوای بالاده بخوانید: http://sadva.ir/index.php/archives/3532

سنگی که از کال‌سنگ پرتاب می‌شود، به خاطر شکافتن هوا، صدایی زوزه مانند داشته و حیوانات از صدای آن می‌ترسند و فرار می‌کنند. به همین دلیل چوپانانی که در جنگل و ییلاقات دامداری می‌کنند همیشه کال‌سنگ و دو سه سنگ مناسب به همراه دارند و در وقت نیاز از آن استفاده می‌کنند.

نویسندگان:
نجما نجار، روستای لند، هزارجریب

عین‌اله آزموده، روستای بالاده، چهاردانگه